EP. 2 - บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองของไทย (Thai PEPs): คำจำกัดความ ความเสี่ยง และมาตรการปฏิบัติตามกฎหมาย

          ในขอบเขตของปริมณฑลทางการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (Anti-money Laundering--AML) และความมั่นคงทางการเงินนั้น บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ถือเป็นพื้นที่สำคัญที่ต้องได้รับการตรวจสอบจากหน่วยงานกำกับดูแล สืบเนื่องมาจากตำแหน่งหน้าที่ที่มีอิทธิพล ทำให้บุคคลเหล่านี้มีความเสี่ยงสูงที่จะมีส่วนเกี่ยวข้องกับการทุจริต การฟอกเงิน และการประกอบอาชญากรรมทางการเงิน ทั้งนี้ ทั่วโลกได้มีการออกระเบียบข้อบังคับเกี่ยวกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) และประเทศไทยเองก็ได้พัฒนากรอบงานเฉพาะเพื่อติดตามและจัดการความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับบุคคลที่มีความเสี่ยงด้านสถานภาพทางการเมือง (PEPs) เป็นของตนเอง

การทำความเข้าใจลักษณะบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองของไทย (Thai PEPs) ถือเป็นสิ่งสำคัญสำหรับผู้ประกอบการธุรกิจต่าง ๆ โดยเฉพาะสถาบันการเงิน ทั้งนี้ก็เพื่อลดความเสี่ยงและเพื่อปฏิบัติตามระเบียบข้อบังคับทั้งในประเทศและต่างประเทศ บทความนี้จะได้กล่าวถึงคำจำกัดความหรือนิยามของบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ความเสี่ยงที่เกี่ยวข้อง กรอบงานการกำกับดูแล และแนวทางปฏิบัติที่ดีที่สุดในการปฏิบัติตาม (best practices for compliance)

คำจำกัดความของบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (Politically Exposed Persons: PEPs)

บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) คือบุคคลที่ดำรงตำแหน่งสาธารณะสำคัญตลอดจนสมาชิกในครอบครัวและบุคคลที่เกี่ยวข้อง บุคคลเหล่านี้ถือเป็นลูกค้าที่มีความเสี่ยงสูงเนื่องจากอาจเข้าถึงกองทุนหรือแหล่งเงินทุนของรัฐและมีอิทธิพลต่อนโยบายได้ ตามข้อมูลของคณะทำงานเฉพาะกิจเพื่อดำเนินมาตรการทางการเงิน (Financial Action Task Force: FATF) บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) แบ่งออกเป็น 3 ประเภทหลัก ดังนี้:

1. บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองต่างประเทศ ได้แก่ บุคคลที่ดำรงตำแหน่งสาธารณะสำคัญในต่างประเทศ รวมถึงประมุขแห่งรัฐหรือรัฐบาล เจ้าหน้าที่รัฐ ผู้นำทหาร และผู้พิพากษาระดับสูง

2. บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองในประเทศ ได้แก่ เจ้าหน้าที่ที่ดำรงตำแหน่งระดับสูงในประเทศของตนเอง เช่น รัฐมนตรี เจ้าหน้าที่ระดับสูงของรัฐ และสมาชิกรัฐสภา

3. บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองขององค์กรระหว่างประเทศ (International Organization PEPs) ได้แก่บุคคลที่เกี่ยวข้องกับองค์กรระหว่างประเทศชั้นนำ เช่น กรรมการหรือผู้บริหารขององค์การสหประชาชาติ ธนาคารโลก หรือกองทุนการเงินระหว่างประเทศ (FATF 2023)

ประเทศไทยได้จัดทำรายชื่อบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ของตนเองขึ้นมาเอง  โดยปรับให้เข้ากับภูมิทัศน์ทางการเมืองและกฎระเบียบ

ใครบ้างที่เข้าข่ายเป็นบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองของไทย?

ในประเทศไทย บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ได้แก่ บุคคลที่ดำรงตำแหน่งในภาครัฐหรือภาครัฐที่สำคัญ สำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (AMLO) และธนาคารแห่งประเทศไทย (BOT) จัดกลุ่มบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง ตามบทบาทและอิทธิพลของพวกเขา โดยที่กลุ่มหลัก ๆ ได้แก่:

1. เจ้าหน้าที่ระดับสูงของรัฐบาลและนักการเมือง

• นายกรัฐมนตรี รัฐมนตรี สมาชิกรัฐสภา และผู้นำพรรคการเมืองอยู่ในกลุ่มนี้ เนื่องจากพวกเขามีส่วนเกี่ยวข้องโดยตรงในการกำหนดนโยบาย ดังนั้นจึงมีความเสี่ยงสูงที่จะก่ออาชญากรรมทางการเงิน (ปปง. 2023)
  
  

2. เจ้าหน้าที่ฝ่ายตุลาการและหน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย

• กลุ่มนี้รวมถึงผู้พิพากษา อัยการ อธิบดีกรมตำรวจ และเจ้าหน้าที่ระดับสูงในหน่วยงานบังคับใช้กฎหมาย เนื่องจากพวกเขามีอำนาจเหนือกระบวนการทางกฎหมาย ดังนั้นจึงมีความเสี่ยงต่อการติดสินบนและคอร์รัปชัน (ธนาคารแห่งประเทศไทย 2023)
  
  

3. เจ้าหน้าที่ทหาร

• เจ้าหน้าที่ระดับสูงในกองทัพไทย โดยเฉพาะผู้ที่เกี่ยวข้องกับการจัดซื้อจัดจ้างด้านการป้องกันประเทศและการตัดสินใจด้านความมั่นคงแห่งชาติ ถือเป็นบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) เนื่องจากอาจเกิดการประพฤติมิชอบทางการเงินได้ (Transparency International 2023)
  
  

4. ผู้บริหารรัฐวิสาหกิจ (State-Owned Enterprise Executives)

• ประธานเจ้าหน้าที่บริหาร สมาชิกคณะกรรมการ และผู้บริหารระดับสูงของรัฐวิสาหกิจ รวมอยู่ในประเภทบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) เนื่องจากพวกเขาจัดการกองทุนสาธารณะและโครงการขนาดใหญ่ของรัฐบาล ซึ่งอาจเสี่ยงต่อการทุจริตได้ (OECD 2023)
  
  

5. เจ้าหน้าที่รัฐบาลท้องถิ่นและผู้บริหารระดับภูมิภาค 

• ผู้ว่าราชการจังหวัด นายกเทศมนตรีเมือง และเจ้าหน้าที่เทศบาลระดับสูง อยู่ในประเภทบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs)   ในประเทศ บุคคลเหล่านี้ดูแลกองทุนเพื่อการพัฒนาภูมิภาคและทรัพยากรสาธารณะ ทำให้พวกเขามีความเสี่ยงต่อการทุจริตทางการเงิน (ปปง. 2023)
  
  

6. ผู้ใกล้ชิดและสมาชิกในครอบครัวของบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) 

• คู่สมรส บุตร บิดามารดา และผู้ร่วมธุรกิจของเจ้าหน้าที่ระดับสูงก็จัดอยู่ในประเภทบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ด้วย เช่นกัน พวกเขาสามารถทำหน้าที่เป็นตัวแทนในการฟอกเงินหรือธุรกรรมทางการเงินที่ผิดกฎหมายได้ (FATF 2023)
  
  

ความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองของไทย (Thai PEPs)

บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองของไทย (Thai PEPs) เช่นเดียวกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองทั่วโลก มีความเสี่ยงทางการเงินที่สูงกว่าเนื่องจากสามารถเข้าถึงทรัพยากรของรัฐและมีอิทธิพลต่อนโยบาย ความเสี่ยงหลัก ๆ ได้แก่:

1. การฉ้อราษฎร์บังหลวงและการติดสินบน

• ประเทศไทยเคยเผชิญกับความท้าทายและปัญหาด้านการทุจริตฉ้อราษฎร์บังหลวงทั้งในภาคส่วนสาธารณะและเอกชน บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) มีอำนาจในการตัดสินใจ จึงอาจมีส่วนร่วมในการให้สินบนเพื่อมีอิทธิพลต่อสัญญาและนโยบายของรัฐบาล (Transparency International 2023)
  
  

2. การฟอกเงิน

• บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) อาจใช้อิทธิพลของตนเพื่ออำนวยความสะดวกในการฟอกเงินได้โดยการโอนเงินผิดกฎหมายผ่านธุรกรรมทางการเงินที่ซับซ้อน ตลอดจนการซื้ออสังหาริมทรัพย์ และบัญชีต่างประเทศ (offshore accounts) (ธนาคารโลก 2023)
  
  

3. การยักยอกเงินของรัฐ

• มีหลายกรณีที่นักการเมืองและเจ้าหน้าที่รัฐของไทยพัวพันในคดีอื้อฉาวเกี่ยวกับการยักยอกเงิน โดยเฉพาะการยักยอกทรัพยากรของรัฐเพื่อประโยชน์ส่วนตัว (Bangkok Post 2023)
  
  

4. การใช้ตัวแทน สำหรับกิจกรรมทางการเงินที่ผิดกฎหมาย

• บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) จำนวนมากหลีกเลี่ยงการตรวจสอบทางการเงินโดยตรง โดยใช้สมาชิกในครอบครัวหรือผู้ใกล้ชิดในการจัดการธุรกรรมที่ผิดกฎหมาย ทำให้เป็นเรื่องยากที่สถาบันการเงินจะตรวจพบกิจกรรมที่มีเหตุอันควรสงสัย (FATF 2023)
  
  

5. ความเสี่ยงด้านกฎระเบียบและชื่อเสียงสำหรับสถาบันการเงิน

• ธนาคารและสถาบันการเงินที่ไม่ดำเนินการตรวจสอบความครบถ้วนถูกต้องเกี่ยวกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) อาจต้องเผชิญกับบทลงโทษด้านกฎระเบียบและความเสียหายต่อชื่อเสียง การไม่ปฏิบัติตามกฎระเบียบด้านการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน อาจส่งผลให้ธนาคารและสถาบันการเงินต้องจ่ายค่าปรับจำนวนมากและถูกจำกัดการดำเนินงานบางอย่าง (ธนาคารแห่งประเทศ ไทย 2023)
  
  

กรอบการกำกับดูแลที่ควบคุมบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองของไทย (Thai PEPs)

เพื่อลดความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ประเทศไทยได้จัดทำกรอบการกำกับดูแลที่ครอบคลุม กฎระเบียบสำคัญ ดังต่อไปนี้ :

1. พระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (Anti-money Laundering Act: AMLA)

• พระราชบัญญัติป้องกันและปราบปรามการฟอกเงินของไทยกำหนดให้สถาบันการเงินต้องดำเนินการตรวจสอบเพื่อทราบข้อเท็จจริงเกี่ยวกับลูกค้าที่มีความเสี่ยงสูง (EDD) เมื่อทำธุรกรรมกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ซึ่งรวมถึงการติดตามธุรกรรม การตรวจสอบแหล่งที่มาของเงินทุน และการรายงานธุรกรรมที่มีเหตุอันควรสงสัยต่อสำนักงานป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (ปปง. 2023)
  
  

2. แนวทางปฏิบัติของธนาคารแห่งประเทศไทย (ธปท.)

• ธปท. ได้ออกมาตรการปฏิบัติตามข้อกำหนดเฉพาะที่กำหนดให้ธนาคารต้องดำเนินการประเมินความเสี่ยงสำหรับลูกค้าที่มีความเสี่ยงสูง รวมถึงบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ธนาคารมีหน้าที่ต้องเก็บรักษาบันทึกและส่งรายงานธุรกรรมเพื่อการตรวจสอบตามกฎระเบียบ (ธนาคารแห่งประเทศไทย 2023)
  
  

3. คำแนะนำของคณะทำงานเฉพาะกิจเพื่อดำเนินมาตรการทางการเงิน (FATF)

• ประเทศไทยปฏิบัติตามมาตรฐานระดับโลกของ FATF โดยมั่นใจว่าความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับ บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ได้รับการแก้ไขผ่านกลไกของการระบุตัวตน การเฝ้าติดตาม และการรายงานที่เหมาะสม (FATF 2023)
  
  

4. การระบุตัวตนลูกค้า (Know Your Customer: KYC) และการตรวจสอบเพื่อทราบข้อเท็จจริงเกี่ยวกับลูกค้าที่มีความเสี่ยงสูง (Enhanced Due Diligence: EDD) 

• สถาบันการเงินต้องดำเนินการตามขั้นตอน KYC ที่เข้มงวดและใช้มาตรการ EDD กับลูกค้าที่มีความเสี่ยงสูง โดยเฉพาะบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง ซึ่งรวมถึงการตรวจสอบภูมิหลังทางการเงิน การติดตามธุรกรรมอย่างต่อเนื่อง และการประเมินความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น (IMF 2023)
  
  

แนวทางปฏิบัติที่ดีที่สุดในการจัดการความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง ในประเทศไทย (Best Practices for Managing PEP Risks in Thailand)

เพื่อจัดการความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองของไทย (Thai PEPs) ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ธุรกิจและสถาบันการเงินควรนำแนวทางปฏิบัติที่ดีที่สุดต่อไปนี้มาปรับใช้:

1. การใช้เครื่องมือตรวจสอบคัดกรองบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs)

• สถาบันการเงินควรบูรณาการระบบตรวจสอบคัดกรองบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง โดยอัตโนมัติเพื่อระบุบุคคลที่มีความเสี่ยงสูงและทำเครื่องหมายธุรกรรมที่น่าสงสัย (AML Solution 2023)
  
  

2. การประเมินความเสี่ยงอย่างครอบคลุม

• องค์กรต่าง ๆ ควรประเมินระดับความเสี่ยงของบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง โดยพิจารณาจากความเสี่ยงทางการเมือง พฤติกรรมทางการเงิน และปัจจัยเสี่ยงทางภูมิศาสตร์ (OECD 2023)
  
  

3. การนำระบบตรวจสอบอย่างต่อเนื่องมาใช้

• ควรมีการตรวจสอบบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) อย่างต่อเนื่อง (continuous monitoring) เพื่อตรวจจับกิจกรรมทางการเงินที่ผิดปกติ ตลอดจนธุรกรรมขนาดใหญ่ที่เกิดขึ้นบ่อยครั้งและการโอนเงินไปบัญชีต่างประเทศ (World Bank 2023)
  
  

4. การฝึกอบรมเพื่อเพิ่มพูนการตระหนักรู้ของพนักงาน

• ฝ่ายกำกับและตรวจสอบให้มีการปฏิบัติตามข้อกำหนด (compliance team) ต้องได้รับการฝึกอบรมอย่างดีในการระบุและจัดการความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง เพื่อให้แน่ใจว่าปฏิบัติตามกฎเกณฑ์ข้อบังคับด้านการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงิน (FATF 2023) 
  
  

บทสรุป

        บุคคลที่มีสถานภาพทางการเมืองของไทย (Thai PEPs) ถือเป็นความท้าทายที่มีลักษณะเฉพาะสำหรับสถาบันทางการเงินและธุรกิจที่ดำเนินการในประเทศ เนื่องจากมีความเสี่ยงด้านการทุจริต การฟอกเงิน และอาชญากรรมทางการเงินที่เพิ่มมากขึ้น การปฏิบัติตามกฎระเบียบการป้องกันและปราบปรามการฟอกเงินจึงมีความจำเป็นอย่างยิ่งยวด โดยที่ผู้ดำเนินธุรกิจต่างๆ สามารถลดความเสี่ยงที่เกี่ยวข้องกับบุคคลที่มีสถานภาพทางการเมือง (PEPs) ได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยการตรวจสอบเพื่อทราบข้อเท็จจริงเกี่ยวกับลูกค้าที่มีความเสี่ยงสูง (EDD)  ตลอดจนการใช้เครื่องมือคัดกรองขั้นสูง และการปฏิบัติตามข้อกำหนดด้านกฎระเบียบที่เกี่ยวข้อง ในขณะที่ประเทศไทยยังคงเสริมสร้างกรอบความมั่นคงทางการเงิน มาตรการปฏิบัติตามเชิงรุกจะมีความสำคัญอย่างยิ่งในการปกป้องความสมบูรณ์ของระบบการเงินไทย

บรรณานุกรม

AMLO. Thailand’s Anti-Money Laundering Office Sanctions List. 2023.
Bangkok Post. Thai Political Corruption Cases and Financial Risks. 2023.
Bank of Thailand. PEP Risk Management Guidelines for Financial Institutions. 2023.
FATF. Guidelines on Politically Exposed Persons and AML Regulations. 2023.
IMF. Financial Institutions’ Role in Managing PEP Risks. 2023.
OECD. Corruption and Financial Risks Among Political Leaders in Thailand. 2023. Transparency International. Thailand Corruption Index and PEP Monitoring. 2023.
World Bank. Global PEP Risk Management Strategies. 2023.